11 ildə öyrənə bilmədiklərini 6 aya öyrənirlər - Tədris sistemində CİDDİ QÜSUR

"Məktəblərdə ingilis dili tədrisinin nəticələrindən narazılıq Azərbaycanda geniş yayılmış bir problemdir. Şagirdlər və valideynlər tez-tez ingilis dilinin ya çox çətin, ya da keyfiyyətsiz tədris edildiyini bildirirlər. Bəziləri isə qeyd edir ki, 11 il ərzində məktəbdə ingilis dili keçmələrinə baxmayaraq, şagirdlər kurslarda 3-6 ay ərzində dilin əsaslarını öyrənə bilirlər. Bu, tədris sistemində ciddi qüsurların mövcud olduğunu göstərir".

Bu fikirləri News24.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

Ekspert problemi geniş şəkildə təhlil edərək, onun qaynaqlarını araşdırıb və dünya təcrübəsi ilə müqayisə edib. O bildirib ki, məktəblərdə istifadə edilən ingilis dili dərslikləri tez-tez ya çox mürəkkəb, ya da əhatəsiz olur:

"Dərsliklərin dil səviyyəsi və məzmunu şagirdlərin yaşına və dil səviyyəsinə uyğunlaşdırılmadıqda, şagirdlər dərsləri başa düşməkdə çətinlik çəkir. Bu dərsliklər çox vaxt təkcə qrammatikaya yönəlir və tələbələrin real danışıq dilini mənimsəmələrinə kömək etmir. Tədris metodologiyasında qüsurların mövcud olması, o cümlədən kommunikativ tədris metodlarının kifayət qədər istifadə olunmaması, şagirdlərin dili anlama və danışma qabiliyyətini məhdudlaşdırır. Dil öyrənmək üçün qrammatikanın öyrədilməsi zəruridir, lakin bu metodoloji yanaşma şagirdlərin dili danışıqda istifadə etmə qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə kömək etmir.

Məktəblərdə ingilis dilinin tədrisində əsas problem praktik yanaşmanın olmamasıdır. Şagirdlər çox vaxt qrammatik qaydaları öyrənir, ancaq dilin praktik istifadəsinə çox az yer verilir. Kurslarda isə ingilis dili əsasən praktik istifadəyə yönəldiyi üçün şagirdlər qısa müddətdə daha çox nəticə əldə edirlər. Dilin dinləmə, danışma, oxuma və yazma kimi bütün bacarıqlarının inkişafı praktiki təcrübə tələb edir. Məktəblərdə şagirdlərə daha çox dərsliklərdə qrammatik qaydaların öyrədilməsi ilə məhdudlaşan metodlar istifadə olunur. 

Azərbaycanda ingilis dili müəllimlərinin tədris səviyyəsi və peşəkarlığı ilə bağlı problemlər də mövcuddur. Müəllimlərin bir hissəsi dilin tədrisi metodikasında lazımi səviyyədə peşəkarlığa sahib deyil və dərsləri şagirdlərin səviyyəsinə uyğunlaşdırmaqda çətinlik çəkir. Müəllimlərin çoxu qrammatik biliklərə diqqət yetirir və dili ünsiyyət vasitəsi kimi öyrətmək əvəzinə, şagirdləri qrammatik qaydalarla yükləyir. Müasir metodlardan istifadə etməyən müəllimlər dil öyrənmə prosesində şagirdlərin motivasiyasını da zəiflədir.

Məktəblərdə ingilis dili dərsləri həftədə bir neçə saatla məhdudlaşır və bu, şagirdlərin dili öyrənməsi üçün kifayət qədər vaxt və təkrar imkanı təmin etmir. Dil öyrənmək davamlı təkrar və təcrübə tələb edir, lakin məktəblərdə ingilis dili dərslərinin məhdudluğu şagirdlərin öyrəndiklərini tətbiq etməsinə imkan vermir. Kurslarda isə şagirdlər daha intensiv tədris aldığından, biliklərini daha yaxşı mənimsəyir.

Məktəb tədrisində şagirdlərin motivasiyası əsas problemlərdən biridir. Şagirdlər çox vaxt ingilis dilini məcburi dərs kimi görür və maraq göstərmir. Kurslarda isə tələbələr məqsədyönlü şəkildə dil öyrənmək üçün gəlir və bu, onların motivasiyasını artırır. Məktəb proqramında isə şagirdlər dili məcburi şəkildə öyrənir və bunun nəticəsində təhsil prosesi onların marağını çəkmir. Nəticədə isə aşağıdakı problemlər yaranır.

Dil bacarıqlarının inkişafında gerilik: Şagirdlər 11 il ərzində dil bacarıqlarını inkişaf etdirmək əvəzinə, yalnız qrammatika öyrənirlər. Bu isə onlara dilin danışıq və ünsiyyət qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə imkan vermir.

Motivasiya problemi: Şagirdlərin motivasiyası aşağı olur və onlar dili əzbərləməyə məcbur olurlar. Bu da onların təhsilə marağını azaldır".

Ümumi təhsil keyfiyyətinin aşağı düşməsi: İngilis dili, beynəlxalq əlaqələr və qlobal əmək bazarına çıxış baxımından mühüm fənndir. Məktəblərdə bu fənnin zəif tədrisi şagirdlərin gələcək təhsil və karyera imkanlarına mənfi təsir edir.

K.Əsədov dünya təcrübəsi ilə müqayisə apararaq qeyd edib ki, məsələn, Finlandiyada təhsil sistemi daha çox kommunikativ metodlara əsaslanır və dil bacarıqlarının inkişafına böyük diqqət yetirilir. Şagirdlər dilin gündəlik həyatda istifadəsinə yönəldilir və müəllimlər daha çox praktiki metodlardan istifadə edirlər. Orada dərslər daha az formal olsa da, şagirdlər dərs zamanı real həyat vəziyyətlərini təqlid edən təcrübələrdən faydalanır:

"ABŞ-da da dil tədrisində kommunikativ və interaktiv metodlar istifadə edilir. Şagirdlər dil öyrənərkən dərhal öyrəndiklərini tətbiq etməyə çalışır və müəllimlər praktik təlimlər vasitəsilə onların dili inkişaf etdirməsinə kömək edir. Məktəblərdə əsas vurğu dilin istifadəsinə və şagirdlərin müxtəlif dillərdə ünsiyyət bacarıqlarına yönəlir.

Kurslar isə daha intensiv metodlar tətbiq edir. Tələbələr qısa müddət ərzində gündəlik danışıq və istifadə üçün lazımi bilikləri əldə edir, çünki kurslar kommunikativ metodlara yönəlir və intensiv tədris proqramı həyata keçirir".

O, problemin aradan qaldırılması üçün isə 4 yol təqdim edib:

Tədris metodlarının yenilənməsi: Məktəblərdə ingilis dili tədrisi qrammatikaya əsaslanan metodlardan uzaqlaşdırılmalı və praktiki dillə təmas artırılmalıdır.

Müəllimlərin hazırlanması: Müəllimlər müasir metodikalar və kommunikativ təlim üsulları üzrə təlimlərə cəlb edilməli, müəllimlərin tədris bacarıqları yüksəldilməlidir.

Tədris proqramının yenilənməsi: Tədris proqramları şagirdlərin maraq və ehtiyaclarına uyğun olmalı, yaş səviyyəsinə görə sadə və əlçatan olmalıdır.

Dərs saatlarının artırılması və praktiki dərslərin təşkili: Dərs saatlarının azlığı dil öyrənmə prosesinə mənfi təsir edir. Dərs saatlarının artırılması və daha çox praktiki məşğələlərin keçirilməsi tələbələr üçün faydalı olar.

Nəticədə, məktəblərdə ingilis dili tədrisinin problemləri dərindən araşdırılmalı və təkmilləşdirilməlidir ki, şagirdlər 11 il ərzində müstəqil şəkildə ingilis dilini mənimsəyə bilsinlər.

Günel Məlikzadə