Türk düşüncəsi və dini inancın VƏHDƏTİ: Milli kimlik və mənəvi zənginlik – Rəsul Mirhəşimli yazır

Bəzi hallarda türk düşüncəsi ilə dini inancın bir-birinə qarşı-qarşıya qoyulmasına rast gəlirik. Bu mövzu son dövrlərdə cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında müzakirə olunan vacib mövzulardan biridir. Bu cür yanaşmalar çox zaman siyasi və ideoloji məqsədlərlə həyata keçirilir, cəmiyyətin birliyini zəiflətmək və fərqli ideologiyaları qarşı-qarşıya qoymaq məqsədi güdülür. Lakin bu iki düşüncənin bir-birini tamamladığı və birgə var olma potensialı olduğu da inkar edilə bilməz. Həqiqətdə Türk düşüncəsi və dini inanc bir araya gəldikdə bu birliyin milli kimliyin gücləndirilməsi, mədəni irsin qorunması və cəmiyyətin tarixi dəyərlərə bağlılığının davam etdirilməsi baxımından əhəmiyyətli bir rol oynayır.

Türk düşüncəsi xalqın tarixi və mədəni təcrübələrindən yaranan düşüncə sistemidir. Bu sistem Türk millətinin tarixi inkişafı, dilinin, mədəniyyətinin və ənənələrinin qorunmasında həlledici rol oynayıb. Türkçülük milli kimliyin, dilin, adət-ənənələrin və ən başlıcası, azadlıq ideyasının gücləndirilməsinə xidmət edən fəlsəfi yanaşmadır. Türk milləti tarix boyu müxtəlif mədəniyyətlərlə qarşılaşıb, fərqli dinlərə mənsub insanlarla bir arada yaşasa da, öz milli kimliyini və mədəniyyətini qorumağa müvəffəq olub. Bu mədəni irs hər bir Türk fərdinin həyatında, həm gündəlik həyat tərzində, həm də ümumi düşüncə tərzində öz əksini tapır.

Türk düşüncəsinin əsasını təşkil edən milli dəyərlər, şəxsiyyətin formalaşmasında və cəmiyyətin strukturunda vacib rol oynayır. Mədəniyyətin qorunması, dilin yaşadılması və tarixi ənənələrin davam etdirilməsi, hər bir Türk insanının qəlbində özünə məxsus bir yer tutur. Bu dəyərlər eyni zamanda dövlətin siyasi və ideoloji təməlinin formalaşmasında da həlledici rol oynayır. Türkçülük digər xalqlarla və mədəniyyətlərlə qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq əsasında formalaşan bir dünyagörüşüdür. Bu dünyagörüşü həm də dini dəyərlərlə birləşərək, cəmiyyətin əsas yaşayış fəlsəfəsini təşkil edir.

Tarix boyunca İslam dini Türk millətinin ən mühüm inanc sistemlərindən biri olub. İslamın Türk xalqlarına təsiri yalnız dini inanc sahəsi ilə məhdudlaşmayıb, eyni zamanda onların sosial, mədəni və siyasi həyatına da dərin təsir göstərib. İslam dini Türk millətinin mədəniyyətini formalaşdıran əsas amillərdən biri olaraq, fərdi həyat tərzindən tutmuş dövlət idarəetmə sisteminə qədər bir çox sahədə izlər buraxıb. Türk xalqları İslamı qəbul etdikdən sonra bu dinin mənəvi və əxlaqi prinsipləri cəmiyyətin gündəlik həyatına daxil olub və bir çox milli xüsusiyyətlərlə harmonik şəkildə birləşib.

Türk millətinin dini inancı və milli kimliyi arasında qurulan bu harmoniya, həm sosial, həm də mədəni mənada böyük əhəmiyyət kəsb edir. İslam təkcə bir din olaraq deyil, həm də bir həyat fəlsəfəsi kimi, Türk düşüncəsinin formalaşmasında və inkişafında mühüm rol oynayıb. İslamın təbliğ etdiyi sülh, ədalət və insan hüquqları kimi dəyərlər, Türk millətinin həm milli, həm də dini kimliyini bərabər şəkildə yaşatmasına şərait yaradıb.

Azərbaycan bayrağında əks olunan mavi və yaşıl rənglər, Türkçülük və İslam dini ilə bağlı dərin simvolik mənalara malikdir. Mavi rəng Türk millətinin azadlıq və fəth arzusunu, həmçinin səma ilə əlaqədar olan sonsuzluğu təmsil edir. Bu rəng Türk xalqının tarix boyu sərbəstlik və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizənin simvoludur. Yaşıl rəng isə İslam dinini, təbiəti və həyatın bolluğunu simvollaşdırır. Yaşıl İslamın həm mənəvi zənginliyini, həm də insan həyatının təbiət ilə əlaqəsini ifadə edir.

Bu rənglərin bir yerdə olması Türk millətinin həm milli, həm də dini kimliyini necə bərabər şəkildə yaşadığını və bu iki dəyərin bir-birini necə tamamladığını göstərir. Azərbaycan bayrağındakı bu simvollar  millətin öz dəyərlərinə olan bağlılığını və bu dəyərlərin harmonik bir şəkildə necə birləşdirilə biləcəyini əks etdirir.

Türk düşüncəsi ilə dini inancın vəhdəti cəmiyyətin sosial və mədəni dinamikasında müsbət təsir yaradır. Hər iki dəyərin bir arada yaşaması milli kimliyin gücləndirilməsinə, cəmiyyətin sosial ədalətə və qarşılıqlı hörmətə əsaslanmasına şərait yaradır. Bu vəhdət həmçinin müxtəlif mədəniyyətlərin harmoniya içində yaşamasını və bir-birinə dəstək olmasını təmin edir. Türk milləti dini inancına hörmət edərək, Türkçülük prinsipini qoruyaraq, öz mədəniyyətini daha da zənginləşdirib və bu şəkildə həm milli, həm də beynəlxalq aləmdə güclü bir mövqe qazanıb.

Türkçülük və dini inanc arasında qurulan bu sintez yalnız milli birliyi deyil, həm də mədəni zənginliyi təmin edir. İnsanlar bu iki dəyəri bir arada yaşayaraq, daha güclü və dayanıqlı cəmiyyət formalaşdırırlar. Bu yanaşma həm də müxtəlif inançlardan olan insanların bir-birilə qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq içində yaşamasını təmin edir. Bu, yalnız Türk millətinin deyil, dünya miqyasında müxtəlif xalqların bir-birilə harmoniya içində yaşaması üçün də nümunə ola bilər.

Türk düşüncəsi ilə dini inanc arasındakı əlaqəni anlamaq, milli kimliyimizi dərinləşdirmək və gələcək nəsillərə daha zəngin bir irs buraxmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Türk millətinin tarixi, mədəni irsi və dini inancı, bir-birini tamamlayan və gücləndirən iki əsas elementdir. Bu elementlərin vəhdəti cəmiyyətin sosial, mədəni və siyasi dinamikasında müsbət təsirlər yaradır, həm milli birliyi, həm də mədəni zənginliyi təmin edir.