"BAKININ FATEHİ": Nuri Paşanın kədərli hekayəsi

Beyoğluda məktəb tikintisi zamanı 30 minaatan tapılan ərazinin tarixi Qaraağaç Barıt Sahəsi olduğu ortaya çıxıb. Sahə Cümhuriyyətin ilk illərində Nuri Paşanın (Killigil) silah zavoduna da ev sahibliyi edib. Minomyotçular Nuri Paşanın kədərli hekayəsini yenidən gündəmə gətirib.

News24.az xəbər verir ki, 1890-cı ildə Bitolada doğulan Nuri Paşa (Killigil) 1909-cu ildə Bitola Hərbi Akademiyasını baş leytenant rütbəsi ilə bitirib. Osmanlı İmperatorluğu Birinci Dünya Müharibəsinə girdikdən sonra 'Sultan köməkçisi' rütbəsi verilən Nuri Paşa 1917-ci ilə qədər Trablus və Benqazidə xidmət edərkən İngilis, İtaliya, Fransa qüvvələrinə qarşı bir çox döyüşlərdə iştirak edib. Ənvər paşa qardaşı Nuri paşanı Azərbaycan və Dağıstanın Osmanlıdan kömək istəməsindən sonra qurduğu Qafqaz İslam Ordusuna komandan təyin edib.

"BAKININ FATEHİ"

1918-ci il sentyabrın 15-də 12 min əsgərdən ibarət Qafqaz İslam Ordusu ilə Bakını xilas edən Nuri Paşa “Bakı Fatehi” kimi tanınır. Mudros sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Qafqaz İslam Ordusu Bakını tərk etməli olub. Nuri Paşa Batumidə ingilislər tərəfindən həbs edilib. O, 1919-cu il avqustun 8-də məhkəmə qarşısına çıxarılarkən qafqazlıların köməyi ilə həbsdən qaça bilib.

MÜHARİBƏ SƏNAYƏSİNİN PİONERİ

1921-ci ildə Berlinə gedən Nuri Paşa orada çini sənətini öyrənib və 1924-cü ildə İstanbula qayıdıb. Kütahya Çini istehsalı Anonim Cəmiyyətini qurub. Əsgərlik həyatı qəhrəmanlıqla keçən Nuri Paşa bir müddət sonra fabrikini təhvil verir və müharibə sənayesinə üz tutur. Nuri Paşa Sütlücədəki tarixi barıt sahəsində yerləşən zavodu alıb, ordu üçün silah və sursat istehsal edib. Müxtəlif silah dizaynları hazırlayıb və patentləşdirib. O, Türkiyənin "Nuri silahı" adlandırdığı ilk 9 millimetrlik silahın kütləvi istehsalını həyata keçirib. Qurduğu fabrikdə top, minaatan, zenit gülləsi, fünye, eləcə də təyyarə bombaları istehsal edən Nuri Paşa daxili müharibə sənayesinin inkişafına və ordunun atəş gücünün artırılmasına töhfə verən ilk sahibkarlardan biri olub.

FABRİKDƏ PARTLAYIŞ

Təqvim 1949-cu il martın 2-ni göstərəndə Nuri Paşanın İstanbulun Sütlücedəki barıt sahəsində yerləşən fabrikində səbəbini müəyyən etmək mümkün olmayan güclü partlayış baş verib. Partlayışda Nuri Paşa da daxil olmaqla 28 nəfər həyatını itirib. “Hürriyet” qəzetinin 3 mart 1949-cu il tarixli sayında çıxan xəbəri “Dünən Sütlücedə dəhşətli partlayış oldu” başlığı ilə belə elan edib:

“General Nuri Killigilə aid silah və sursat fabriki partladı. Şəhərin bir çox yerində pəncərələr sındırılıb, hətta körpüdən keçənlər barıt iyini hiss edir, hadisə yeri mühasirəyə alınıb".

MEB (Təhsil Nazirliyi) -ə AYRILDI

Barıt zavodunun tarixi Osmanlı dövrünə gedib çıxır. Qızıl Buynuz sahillərində yerləşən tarixi barıt zavodu II Sultan tərəfindən tikilib. 1490-cı illərdə Bayezid tərəfindən taxtadan tikilib. Sonra 1570-ci ildə hörgü üsulu ilə yenidən tikilərək qurğuşunla örtülüb. Barıt zavodunun dəyirmanları yaxınlıqdakı çaydan gələn su ilə işləyib. İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə (İBB) məxsus olan ərazi İBB Məclisinin 2020-ci il qərarı ilə 25 il müddətinə pulsuz olaraq Milli Təhsil Nazirliyinə ayrılıb.

DƏRHAL DAYANDIRILMALIDIR

İBB baş katibinin müavini Mahir Polat sosial media hesabında bir paylaşım edərək, "İnşaat təcili olaraq dayandırılmalı və tarixi Osmanlı Barıt Fabriki ərazisində arxeoloji işlərə başlanmalıdır" deyib.

SİLAHI HƏRBİ MUZEYDƏDİR

Nuri Killigil tərəfindən məhdud sayda istehsal edilən və onun adını daşıyan 9 mm-lik yarı avtomatik tapançanın nümunəsi İstanbul Hərbiyə Hərbi Muzeyində sərgilənir. Nuri Killigilin varisləri tərəfindən muzeyə hədiyyə edilən silah ilk günkü kimi xüsusi qutuda, ehtiyat jurnalı və güllələri ilə birlikdə saxlanılır.

Günel Məlikzadə