“Azərbaycanda uşaqların kütləvi ölümü baş verə bilər" - PEDİATRDAN SOS

Son dövrlər valideynlərin peyvəndlərdən imtina etməsi halları çoxalmaqdadır. 

Onlar bunu müxtəlif səbəblərlə izah edirlər. Bəziləri peyvəndin uşağına mənfi təsir edəcəyindən qorxur. Bir qism valideynlərsə peyvənddən sonra uşağında allergiya yaranması səbəbindən peyvənddən boyun qaçırır. Peyvəndlərlə bağlı bu qədər narazılıqlar nədən qaynaqlanır?   

Pediatr Aytən İsmayılova News24.az-a müsahibəsində bu və digər suallara aydınlıq gətirib:

- Aytən xanım, peyvənddən imtina etmənin hansı fəsadları ola bilər?

-  Peyvəndlər vurulmasa, uşaqların kütləvi ölümü ola bilər. Bizim ölkəmizdə bu, əsasən difteriya xəstəliyindən baş verə bilər. Çünki insanların qorxulu hesab etdikləri peyvənd məhz ağır xəstəlik olan difteriya, tetanus və göy öskürək əleyhinədir. Çox təəssüflər olsun ki, analar peyvəndlərin hansı səbəbdən vurulduğunu bilmirlər, kor-koranə imtina ərizəsi yazırlar. 

- Hansı halda uşağa peyvənd vurula bilməz?

- Ümumiyyətlə, peyvəndin vurulmaması iki halda baş verə bilər. Ya həmin ölkədə peyvənd olmamalıdır, ya da uşağın buna ciddi əks göstərişi olmalıdır.
Peyvəndin əks göstərişləri çox azdır. Əsasən ağır nevroloji xəstəliklər, serebral iflic və hidrosefaliya zamanı peyvəndə icazə verilmir. Xəstəliyi ağır dərəcədə olan uşaqlar toplum içinə çox çıxarılmır. Buna görə də, onların yoluxma risqi də azdır. Onsuz da onların immun sistemi zəifdir, belə uşaqlara yüksək hərarət olmaz. Yüngül dərəcələrdə isə nevroloqla məsləhətləşib peyvənd etmək olar.

Amma ümumiyyətlə, valideynlər indi min bəhanə gətirib uşaqlarını peyvənddən yayındırırlar. Bir çoxu uşağının allergiyasını əsas gətirirlər. Əslində peyvənd uşağın immun sistemi ilə bağlıdır. Əgər uşaq xəstə deyilsə, peyvənd oluna bilər. Son iki həftə ərzində uşaqda hərarət olmayıbsa, peyvənd etmək olar. Əgər uşaqda yüngül zökəm varsa, yenə də bu mümkündür.

- Valideynlər peyvəndələrin adını bilsə də, çox vaxt hansı xəstəliklərə qarşı vurulduğundan xəbərsizdirlər… 

- Səhiyyə Nazirliyinin bizə təqdim etdiyi peyvənd cədvəlinə görə, bunlar 11 xəstəlikdən qorunmaq üçündür. İlk üç peyvənd doğum evində vurulur. Bunlar vərəm, poliemelit, hepatit B əleyhinədir. Bundan sonra uşağın ikinci ayından başlayaraq 2-3-4 aylarında ardıcıl olaraq 6 peyvənd vurulur, bunlar da AGP- göy öskürək, difteriya, tetanus əleyhinə olanlardır. Bununla da, əsas peyvəndlər bitir. Bundan sonra revaksinasiyalar başlayır. Amma bu müddət ərzində uşaqlara həm də poliemelit damcısı verilir. Özəl klinikalarda poliemelitin bir ayda 7 iynəsi vurulur, dövlət poliklinikalarında damcı formasında verilir. Poliklinikalarda açıq poliemelit ocaqları aşkar edildiyinə görə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən tövsiyə olunub ki, damcı formasında verilsin. Poliemelit ciddi iflic xəstəliyidir və onurğanın ön buynuzları zədələnir, uşaqda iflic törədir. Aşağı ətraflar-ayaqlar işləmir. Uşaq arabada oturmağa məcbur olur. İnsanlar bəzən buna adi - damcı peyvəndi kimi yanaşırlar, əslindəsə deməlidirlər ki, “iflic peyvəndi”ni elətdirdik. Daha vacib peyvəndlər uşağın yaş yarımında vurulur ki, bunlar da peyvəndlərin revaksinasiyasıdır. 6 və  1 yaşında vurulanlar qızılca, parotik, məxmirək əleyhinə peyvəndlərdir. 6 yaşında artıq peyvəndləmə bitir. Eyni zamanda, rotavirus və  suçiçəyi əleyhinə peyvəndlər də var ki, bunlar artıq icbari deyil.

- Son dövrlər uşaqlar arasında rotavirus-qarın işləmə, qusma halları geniş yayılıb. Buna qarşı peyvəndlər vurulmalıdırmı?   

- Rotavirus əleyhinə olan peyvəndlər risq qrupuna daxil olan uşaqlara edilir. Çünki təkrar xəstələnmələr baş verir, bunu o vaxt edirik ki, uşaq ağır xəstədir, bir dəfə də rotavirusa yoluxsa, fəsad yarada bilər. Normal uşağın rotavirus tutması böyük faciə deyil. Qusur, qarnı gedir, hərarəti qalxır, tibbi müdaxilədən sonra düzəlir. Uşaqlar böyüdükcə rotavirusa tutulmurlar.

- AGP peyvəndi uşağa üç dəfə vurulur. Əgər birincidən sonra uşaq allergiya olursa, peyvəndləmə dayandırılmalıdırmı?

- Peyvənddən sonra xırda səpkilər əmələ gələ bilir. Uşaq şok keçirməyibsə, demək, ikinci peyvəndin vurulması üçün əks göstəriş yoxdur.

- Bəzi valideynlər dövlət poliklinikalarında deyil, özəl klinikalarda peyvənd vurdurmağa üstünlük verirlər. Səbəb olaraq bildirirlər ki, dövlət poliklinikalarında  Hindistan, Pakistandan gətirilən peyvəndlər vurulur ki, bunlar da keyfiyyətsiz, həm də təhlükəlidir. Amma özəl klinikalarda Fransa, Almaniya və digər inkişaf etmiş ölkələrin peyvəndələri vurulur. Eyni zamanda özəl klinikalardakı peyvəndlərin qiyməti 100 manata və daha bahadır. Peyvəndlər arasındakı bu fərq nədən qaynaqlanır? 

- Peyvəndin mənfi və ya müsbət effekt verib-vermədiyini valideyn müəyyən edə bilməz. Peyvəndin effekti epidemiyanın yayılıb-yayılmaması ilə ölçülür. Əgər ölkəyə gətirilən və poliklinikalara paylanılan peyvəndlər keyfiyyətsiz olsaydı, uşaqlar bu gün həmin peyvəndin qoruduğu xəstəliklərdən əziyyət çəkərdilər. Bəli, bu gün qızılca, göy öskürək kimi xəstəliklər yayılır. Amma bu, ölkəyə gətirilən peyvəndlərin keyfiyyətsizliyi ilə yox, valideynlərin uşaqlarını peyvənd etdirməməkdən boyun qaçırmaları ilə bağlıdır. Cünki araşdırma zamanı xəstələnən uşaqların əksəriyyətinin peyvənd olunmadığı üzə çıxır. Bunun da günahının 50 faizi poliklinika həkimlərinin üzərinə düşür. Çünki onlar valideynlərin imtina ərizəsi yazmasına razılıq verirlər. O ki qaldı, Hindistan və digər ölkə peyvəndlərinin müqayisəsinə, heç bir ölkə özbaşına, Ümümdünya Səhiyyə Təşkilatının nəzarəti və tapşırığı olmadan peyvənd istehsal etmir. Bunların istehsal texnologiyası, resepti eynidir. Fərqlilik zavodların yerləşdiyi yerə görə ola bilər. Bu hansısa hindistanlının kəşfi, yaxud istehsalı deyil. Sabah o zavod bizim ölkədə də fəaliyyət göstərə bilər.

Zavodların müxtəlif ölkələrdə yerləşməsi bu qaydanı pozmur. Bütün peyvəndlər mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunur. İstehsalçı ölkənin hansı olması onun keyfiyyətinə dəlalət eləmir. Özəl klinikalar insanların maarifsizliyindən sui-istifadə edib, pul qazanırlar.

- Ara-sıra hansısa uşağın peyvənddən ölməsi ilə bağlı məlumatları oxuyuruq. Peyvənddən ölüm ola bilərmi?

- Öncə bu haqda yayılan məlumatı araşdırmaq lazımdır. Əgər bunu uşağın anası deyirsə, bu müzakirə mövzusu ola bilməz. Bu, başqa səbəbdən də ola bilər, hər hansı dərman preparatı, tutaq ki, dimedrol uşağa şok verə bilər. Yəni hər bir dərmanın şok vermə ehtimalı var, bu, peyvəndlərə də aiddir. Amma bu, hər dəfə baş vermir. Peyvəndlərin tətbiqi kütləvi qorumaq məqsədi daşıyır. Ona görə bundan imtina etmək olmaz. Ümumiyyətlə, peyvənd vurulandan sonra hərarət yüngül formada ola bilər. Hərarətdən qıcolma baş verirsə, bundan ölüm baş verməyəcək. Hərarətdən qıcolma istənilən virus xəstəliyində də yarana bilər. Peyvəndən sonra səpgi yarana, iynə vurulan nahiyə ağrıya bilər. Uşaq çox ağlayıb narahat ola bilər. Məsələn, qızılca peyvəndindən sonra 3 həftə ərzində həmin xəstəliyin yüngül əlamətləri görünür. Amma bunun əvəzində uşaq immunitet əldə etmiş olur. Bu, elə də qorxulu hal deyil.

Bir də bütün peyvəndlər içərisində hepatit B-peyvəndinin vurulması çox önəmlidir. Tetanus əleyhinə olan peyvənd haqqında isə insanların bilgisi azdır. Bizdə uşağın ayağına mıx batanda hamı təlaşla onu axtarır ki, görsün, paslıdır ya yox. Amma bilmirlər ki, axtardıqları nədir. Bu peyvənd odur ki, uşaqların ayağına paslı iynə də batsa, narahat olmağa əsas yoxdur, çünki peyvənd vurulub.

Afaq Mirayiq