İranda erkən nikahların sayını artıran həm də iqtisadi böhrandır - ŞƏRH

İranda yaşı 15-dən aşağı olan qız uşaqlarının məcburi evləndirilmə halları kəskin artıb. Bu barədə tanınmış sosioloq Əmir Mahmud Hərirçi açıqlama verib.

Onun sözlərinə görə vətəndaşların gəlirlərinin azalması, inflyasiyanın artması və yoxsulluğun çoxalması azyaşlı qız uşaqlarının məcburi evləndirilməsinə səbəb olub.

Bundan əvvəl də BMT-nin İnsan Haqları Şurasının İran üzrə xüsusi məruzəçisi Cavid Rəhman məsələ ilə bağlı açıqladığı hesabatda İranda erkən nikah sayının narahatlıq doğurduğumu və İran hökumətinin qız uşaqları və qadınlara qarşı davranışlarında təcili islahata ehtiyac duyulduğunu bildirib. 

Mövzunu şərh edən Qadın və Uşaqların Təhsilinə Dəstək İctimai Birliyinin sədri Sevinc Fədai bildirib ki, İranın bu ənənəni İslam dininin buyurduğu həyat tərzi olaraq təbliğ etməsinin özü də ciddi narahatlıq doğuran məqamdır:

"Dünyadakı hər bir pisliyin kökü cəhalətdədir. İran isə İslam dinini cəhalət vasitəsinə çevirmək və din pərdəsi altında təhlükəli adət-ənənələri yaymaq istəyir. Bunlardan biri də uşaq nikahlarıdır.  Hazırda İranda uşaq gəlinlər rekord saydadır. 
İranda uşaq nikahlarının əvvəlki illərlə müqayisədə 30 faizdən də çox artıb və təkcə 2021-ci ilin üç ayı ərzində 10-14 yaş arası 9750 qız rəsmi nikah bağlayıb. İran Statistika Mərkəzinin (ISC) İran təqvim ilinin ilk üç ayı (21 mart - 20 iyun 2021) ilə bağlı dərc etdiyi rəqəmlər bir rübdə qeydə alınan uşaq nikahları üzrə ən yüksək göstəricidir. ISC-nin dərc etdiyi rəqəmlər kənd yerlərində ümumi olan qeydiyyatdan keçmiş nikahları deyil, yalnız qeydə alınmış nikahları əks etdirir. 14 yaşdan yuxarı 54500-dən çox yeniyetmə qız da rəsmi nikahda olub. 

İllərdir ki, İranda yetkinlik yaşına çatmayanların nikahı məsələsi müzakirə olunur, bir çox din xadimləri və dini siyasətçilər 15 yaşından kiçik qızların nikahını müdafiə edir. 14 yaşından kiçik qızların evlənməsini qadağan edən qanun layihəsi hətta nisbətən daha mütərəqqi düşüncəli parlamentlərdə də uğursuz şəkildə davam etdirilir. 

Qanunvericilikdə atalardan 13 yaşdan kiçik qızların nikahına razılıq vermələri tələb olunur, dini məhkəmə də qızın fiziki və əqli cəhətdən hazır olduğunu və onun nikaha razı olduğunu təsdiqləməlidir. ISNA iddia edir ki, hakimlər çox vaxt yalnız atanın razılığını alır və digər tələblərə məhəl qoymurlar.

Yetkinlik yaşına çatmayanların nikahlarının artmasının əsas səbəblərindən biri hazırkı iqtisadi böhrandır, burada uşaqlara qulluq etməkdə çətinlik çəkən yoxsul ailələr erkən nikahları daha yaxşı seçim hesab edirlər. Evlənən cütlüklər üçün təxminən 400 ABŞ dolları məbləğində dövlət pul qrantı var ki, bu da əlavə stimul kimi çıxış edir. Yetkinlik yaşına çatmayan qızları, çox vaxt özündən yaşca böyük kişilərə ərə getməyə razılıq verən valideynlərin pul alması ilə bağlı mediada çoxlu məlumatlar var. 

Geniş gender balanssızlığı - 15 yaşdan kiçik altı oğlan və 15-19 yaşlı 6500 kişiyə qarşı 9750 14 yaşa qədər qızın ərə getməsi - SCI rəqəmlərində bir çox uşaq gəlinlərin ən azı 20 yaşlarında kişilərə getdiyini göstərir. İran mətbuatında yer alan xəbərlər "uşaq boşanması” və uşaq dünyaya gətirmə hallarının artdığını göstərir. Eyni üç aylıq dövrdəki ISC rəqəmləri 15 yaşından kiçik qızlar üçün doğulan 293 körpəni, ikisi on yaşında və yeddisi 11 yaşında analardan xəbər verir. Ümumilikdə ilin 6 ayı ərzində 10-14 yaşlı analar tərəfindən 747 körpə doğulub. Bütün insan haqları qrupları bu praktikanı tənqid edir.

Biz isə cəmiyyət olaraq təkcə bu praktikanı tənqid etməli deyil, həm də necə bir cəhalət olduğunu anlamalı, ona qarşı çıxmalı, onunla mübarizə aparmalı, tətbiq etməməliyik. İranın bütün cəhdlərinə - təbliğatına rəğmən, bizim yolumuz aydınlığa doğrudur. Bu yol isə ancaq və ancaq elmdən, təhsildən, maarifdən keçir".