Dərin yuxunun yaddaş üçün faydası - ARAŞDIRMA

Tədqiqatçılar uzun müddətdir dərin yuxu zamanı beyində baş verən yavaş və sinxron elektrik dalğalarının yaddaşın formalaşmasına mühüm töhfə verdiyini bilirdilər. Lakin, bu dalğaların beynin funksional mexanizmlərinə təsirinin dəqiq səbəbi indiyə qədər tam aydın deyildi. Bu yaxınlarda “Nature Communications” jurnalında yayımlanan bir araşdırma, yavaş dalğaların yaddaşın formalaşması prosesindəki rolunu daha dərindən izah edir.

News24.az “Science Daily” elmi xəbər portalına istinadla xəbər verir ki, dərin yuxu zamanı beynin hipokampusunda saxlanılan qısamüddətli xatirələr beyin qabığına köçürülərək uzunmüddətli yaddaşa çevrilir. Bu prosesin əsasını “yavaş dalğalar” təşkil edir. Yavaş dalğalar böyük yarımkürədə elektrik gərginliyinin saniyədə bir dəfə sinxron şəkildə yüksəlməsi və enməsi ilə yaranan proseslərdir. Bu proses elektroensefaloqrafiya (EEQ) vasitəsilə ölçülə bilər.

Berlin Neyrofiziologiya İnstitutunun direktoru və tədqiqatın rəhbəri, professor Yorq Geyqer qeyd edir ki, yavaş dalğalı yuxunun süni şəkildə artırılması yaddaşı nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdırır. Lakin bu prosesin beynin daxilində necə baş verdiyi yalnız yeni tədqiqatlar vasitəsilə aydınlaşdırılıb. Araşdırma zamanı Hamburq Universitetinin Tibb Mərkəzi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində 45 xəstədən əldə edilmiş bütöv insan beyin toxumalarından istifadə olunub. Tədqiqatçılar bu toxumalarda dərin yuxunun yavaş dalğalarını simulyasiya edərək, sinir hüceyrələri arasındakı əlaqələri ölçüblər. Məlum olub ki, yavaş dalğalar zamanı sinaptik əlaqələr, yəni neyronlar arasındakı elektrik siqnallarının ötürülməsi, maksimum səviyyəyə çatır və bu proses yaddaşın formalaşması üçün mühüm rol oynayır.

Tədqiqatın ilk müəllifi, Frants Xaver Mittermayer vurğulayır: “Sinapslar gərginlik dalğasının aşağıdan yuxarıya qalxdığı anlarda ən yüksək qəbuledicilik qabiliyyətinə malikdir. Bu qısa zaman çərçivəsində beyin qabığı yaddaşı formalaşdırmaq üçün ən yüksək hazırlıq vəziyyətində olur”.

Bu tapıntılar yaddaşın yaxşılaşdırılması üçün yeni texnologiyaların və müalicə metodlarının işlənib hazırlanmasına imkan yaradır. Hazırda tədqiqatçılar yuxu zamanı yavaş dalğaları artırmaq üçün transkranial elektrostimulyasiya və akustik siqnallardan istifadə metodlarını inkişaf etdirirlər. Professor Geyqer bildirir ki, əldə edilən nəticələr bu cür yanaşmaların optimallaşdırılmasına və daha məqsədyönlü tətbiqinə şərait yaradır.

Bu araşdırma yalnız yaddaşın bioloji mexanizmini dərk etmək üçün deyil, həm də yüngül kognitiv pozğunluqları olan yaşlı insanlarda yaddaşın bərpası üçün potensial müalicə vasitələrinin inkişafı üçün əhəmiyyətlidir. Tədqiqatın genişmiqyaslı əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilməsi onun klinik tətbiqetmə potensialını artırır. Yavaş dalğaların yaddaşın formalaşmasında oynadığı əsas rol bir daha təsdiqlənir və bu bilik gələcəkdə yaddaş pozğunluqları ilə bağlı müalicələrin səmərəliliyini artırmaq üçün mühüm platforma təmin edir./azərtac