SOS: Dünya portağalsız qala bilər

Son zamanlar "yaşıllaşdırılma xəstəliyi" kimi tanınan "Huanglongbing" (HLB) adlı xəstəlik Asiya, ABŞ və bir sıra digər ölkələrdə meyvə bağlarını viran qoyub.

News24.az Publika.az-a istinadla xəbər verir ki, bu barədə “Science Alert” məlumat yayıb.

Bildirilir ki, indiyə qədər istehsalçılar yeni əkinlər sayəsində məhsul həcmini qoruyub saxlaya biliblər. Lakin onlar qorxurlar ki, hamının sevimli portağal şirəsi tezliklə rəflərdən həmişəlik yox ola bilər.

"Focus" isə statistikaya istinadən yazır ki, Braziliyada istehsal 20%-dən çox, Qvadelupada 60%, Floridada (ABŞ) 90% azalıb. Yerli hakimiyyət orqanları ciddi karantin və idarəetmə tədbirləri tətbiq etməyə məcbur olublar və portağal suyunun qiyməti cəmi bir il ərzində iki dəfə artıb. Üstəlik, sitrusçuluq sektorunda minlərlə insan işini itirib.

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, xəstəliyə "Candidatus Liberibacter" cinsinə aid bakteriya səbəb olur. Bu bakteriya şirə keçirən damarları - floemanı parazitləşdirir. Bakteriya ilə yoluxmuş ağaclar şəkər, kalloza istehsal etməyə başlayır, bu da damarlarda toplanır və onları tıxaclayır - tromboza oxşar bir şey əmələ gəlir. Yarpaqlarda sintez edilən fotosintez məhsulları, təəssüf ki, artıq ağac boyunca yayılmır.

İnfeksiyanın birinci mərhələsi uzun və asemptomatikdir, sonra ikinci mərhələ yarpaqlarda sarı ləkələr şəklində zədələnmə meydana gəldiyi zaman baş verir. Nəticədə meyvələr deformasiyaya uğrayır, daha acı və qeyri-bərabər rəng alır. Bu, onları satış üçün yararsız edir.

Növbəti mərhələdə budaqlar, ardınca körpə qanadlar ölür. Sonra simptomlar bütün ağaca yayılır və bir neçə ildən sonra ağac quruyur. Elm adamları bakteriyaların "psyllids" adlanan iki həşərat - ölçüsü cəmi 5 mm-ə qədər olan kiçik qanadlı həşəratlar tərəfindən ötürüldüyünü aşkar etdilər. Onlar şirəni sormaq üçün uzun, nazik borularını daxilə yeridərək qidalanırlar. Bu proses zamanı bakteriya bir ağacdan digərinə keçə bilər.

Tədqiqatlar onu da göstərir ki, "psyllids" bakteriyaları ötürməkdə son dərəcə təsirli olur - yalnız bir dişləmə ağacın quruması üçün kifayətdir. Hazırda dünyada əsas sitrus bitkiləri becərilən ərazilərdən yalnız Aralıq dənizi hövzəsi və Avstraliya bu xəstəlikdən azaddır. Lakin alimlər bunun tezliklə dəyişə biləcəyindən qorxurlar.

Nəticədə, sənaye milyardlarla dollar itirir. Dünyanın hər yerindən elm adamları ağacları və bitkiləri "psyllids" yoluxucu xəstəliyindən qorumağın yolunu axtarırlar. Təəssüf ki, onlar həll yolu tapa bilməyiblər. Nəticədə, bəzi ekspertlər Floridanın sitrus sənayesinin çox güman ki, bitdiyi qənaətinə gəliblər.

Ümumiyyətlə, son iki onillikdə dünyada xəstəliyə qarşı mübarizəyə milyardlarla dollar sərmayə qoyulub, lakin uzunmüddətli həll yolu tapılmayıb. Bu arada, son bir neçə ayda orta ölçülü təsərrüfatlarda yoluxma nisbətləri 38% artıb ki, bu da bakteriyaların pestisidlərə qarşı müqavimət inkişaf etdirdiyini göstərir.

Hazırda alimlər problemin həlli üçün bir neçə yol nəzərdən keçirirlər. Birincisi, bakteriyaların qarşısının alınması üsulları üzərində işləyirlər, ikincisi, xəstəliyə davamlı olan sitrus meyvələrinin yeni sortlarını inkişaf etdirməyə çalışırlar. Alimlər öz planlarına nail olsalar, dünyada milyardlarla insan sevimli portağal şirəsindən məhrum olmayacaq.