Zəlzələ ilə bağlı VACİB XƏBƏR: 15-20 gün müddətində...

Bir çox təbiət hadisələri əvvəlcədən bilinsə də, zəlzələləri öncədən proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Zəlzələlərin “proqnozlaşdırılması”nın elmi tərifi verilməlidir. 

News24.az Yenisabah.az-a istinadla xəbər verir ki, elmi ictimaiyyətin fikrincə, qabaqcadan bilmək müəyyən müddət ərzində, müəyyən bir ərazidə və müəyyən bal gücündə baş verəcək zəlzələ haqqında əvvəlcədən bilmək deməkdir. Başqa sözlə desək, uzun müddət sükutdan sonra bəzi foreşoklar baş verdikdə və ya anomaliyalar aşkar edildikdə, bu, tezliklə dağıdıcı zəlzələnin baş verəcəyi xəbərdarlığıdır. 

Daha aydın desək, zəlzələnin baş verəcəyini elan edən şəxs və ya təşkilat zəlzələnin episentrinin koordinatlarını +/-10 km, baş vermə vaxtını +/-4 saat və onun maqnitudasını +/-1 xəta həddində bildirməlidir. Bu səhv limitləri fərqli qəbul edilə bilər. Burada misal olaraq verilmişdir. Zəlzələnin proqnozlaşdırılması müəyyən və qəbul edilmiş xəta hədləri daxilində zəlzələnin yerini, vaxtını və miqyasını bilmək hesab edilir. vakansiya

Zaman baxımından 15-20 gün sonra zəlzələ olacağını söyləmək zəlzələləri proqnozlaşdırmaq sayıla bilməz. 

Zəlzələlərin proqnozlaşdırılması məsələsini yaxından araşdırmağa çalışaq:

Müəyyən maqnitudada zəlzələnin nə vaxt baş verəcəyini proqnozlaşdırmaq çox çətindir. Lakin burada çətinlik bu zəlzələnin baş vermə vaxtı və bu cür prekursorların görünməyə başladığı zaman periyodudur (vaxt pəncərəsi). 

"Zəlzələ nə qədər dəyişiklikdən sonra baş verəcək?" sual ağla gəlir. Zəlzələdən sonra belə suallara cavab vermək çox asandır. Elmi məlumatların köməyi ilə zəlzələni proqnozlaşdırmaq mümkün görünsə də, heç də həmişə etibarlı deyil. 1976-cı ildə Tangshan (Çin) zəlzələsində 650-750 min adam həlak olduqdan sonra məlum oldu ki, zəlzələləri əvvəlcədən bilmək kifayət etməyəcək. 

Digər tərəfdən, can itkisinin qarşısını almaq üçün bütün şəhərləri boşaltmaq, insanları illərlə, aylarla, hətta həftələrlə çadırlarda yaşatmaq mümkün deyil. Bu səbəbdən elm adamları zəlzələləri 1 və ya 2 gün əvvəldən təsbit etməyin yollarını axtarırlar. 

Zəlzələlərin və onların sələflərinin proqnozlaşdırılması və müşahidələr (yeraltı su səviyyəsinin dəyişməsi, radon qazı, maqnit, elektrik, əyilmə, sürünmə, deformasiya, P dalğasının sürətinin dəyişməsi, kimyəvi dəyişikliklər, iqlim dəyişiklikləri, canlılarda anormal davranış) hələ tamamlanmamışdır. Tək bir zəlzələ prekursorundan istifadə edərək zəlzələni proqnozlaşdırmaq çox çətindir. Zəlzələ prekursorları qırılma mexanizmindən, gərginlik nümunələrindən, qırılmaların həndəsi xüsusiyyətlərindən, qonşu bölgələrdə nisbi hərəkətdən, fokus dərinliyindən və ölçüsündən asılıdır. 

Çinli seysmoloqların uğurları ilə yanaşı, onların zəlzələ ilə bağlı aldadıcı proqnoz proqramlarını da qeyd etmək lazımdır. Məsələn, 1976-cı ilin avqustunda Quançjou və Honq-Konq yaxınlığında edilən xəbərdarlıq bir çox insanı çöldə yatmağa inandırdı, lakin heç bir zəlzələ baş vermədi. Digər tərəfdən, heç bir xəbərdarlıq edilmədən kifayət qədər dağıdıcı zəlzələlər baş verib. Məsələn, 27 iyul 1976-cı ildə Pekindən 150 km şərqdə, 1 milyon əhalisi olan sənaye şəhəri Tanşanda çox faciəli zəlzələ baş verdi .

Son 20-30 ildə zəlzələləri proqnozlaşdırmaq üçün getdikcə intensivləşən araşdırmalar heç bir konkret nəticə əldə etməyib. Bunun bir səbəbi də böyük zəlzələlərin təkrarlanma intervallarının ən azı 70-150 il olmasıdır. Zəlzələ prekursorlarının monitorinqi üzrə tədqiqatların ən azı zəlzələnin təkrarlanma dövrünə bərabər olan müddətdən sonra (ən azı 30 il əvvəl) nəticə verəcəyi gözlənilməlidir. Görünür, ən azı növbəti əsrin ortalarına qədər zəlzələlərin proqnozlaşdırılması ilə bağlı konkret nəticə əldə edilməyəcək.