Azərbaycanda hər il bu yeməkdən adam ölür

Xəbər verdiyimiz kimi, Bu gün Azərbaycanda iki qadın göbələkdən zəhərlənərək ölüb. 1977-ci il təvəllüdlü İlahə Bayramova rəfiqəsi Günel Abdullayeva ilə birlikdə Xaçmaz rayonuna gəlib və Seyidli kəndində meşədə göbələk yedikdən sonra halı pisləşib. Onlar müalicəsinin davam etdirilməsi üçün Bakıya göndərilən zaman İlahə Bayramova yolda ölüb. Dgər qadın xəstəxanaya çatdırılsa da, onun həyatını xilas etmək mümkün olmayıb.

Göbələkdən zəhərlənmə niyə baş verir?

Göbələklərdən zəhərlənmənin səbəbi bəzi növlərinin zəhərli maddələr, xüsusilə mikotoksinlər və alkaloidlər ehtiva etməsidir. Bu maddələr bədənə daxil olduqda sinir sisteminə, mədə-bağırsağa və qaraciyərə zərər verə bilir. Zəhərli göbələklərdən bəziləri çox təhlükəli olub, ölümə qədər apara bilən ağır zəhərlənmələrə səbəb olur. İnsanlar adətən onları yeməli göbələklərlə qarışdıraraq səhvən yeyirlər və bu da ölümcül nəticələrə gətirib çıxarır.

Xüsusilə, “Amanita phalloides” kimi bəzi göbələk növləri çox kiçik dozada belə təhlükəlidir. Həmçinin, müəyyən göbələklər zəhərli təsirini yalnız bişirildikdə itirdiyi üçün onları düzgün hazırlamamaq zəhərlənməyə yol aça bilər. Bu səbəbdən, təbiətdə tapılan göbələkləri yeməzdən əvvəl mütəxəssislərin köməyindən və ya etibarlı mənbələrdən istifadə etmək vacibdir.

Göbələyin zəhərli olduğunu necə bilmək olar?

Göbələklərin zəhərli olub-olmadığını xarici görünüşlərinə əsasən müəyyən etmək çətin və təhlükəlidir, çünki zəhərli və yeməli göbələklər çox vaxt bir-birinə çox bənzəyir.

Yanlış məlumatlara əsaslanıb “təbii üsullarla” göbələyin zəhərli olub-olmadığını yoxlamağa çalışmaq təhlükəlidir və ciddi zəhərlənmə riskini artırır. Əgər göbələk toplama təcrübəniz yoxdursa, tanımadığınız göbələkləri yeməkdən çəkinmək ən təhlükəsiz seçimdir.

Bəzi zəhərli göbələklər xüsusi qoxuya, rəngə və quruluşa malik ola bilər. Məsələn, “Amanita muscaria” növü qırmızı papaqlı və ağ ləkəli olur. Amma sadəcə bu xüsusiyyətlərə əsaslanmaq təhlükəli ola bilər, çünki eyni görünüşə malik yeməli göbələklər də mövcuddur.

Göbələklərin zəhərli olub-olmadığını müəyyən etmək üçün ən etibarlı üsul mütəxəssislərin köməyindən istifadə etməkdir. Göbələk toplama təcrübəsi olmayanlar xüsusilə diqqətli olmalıdır.

Bəzi kitablar və etibarlı onlayn mənbələrdə zəhərli göbələklərin şəkilləri və təfərrüatlı təsvirləri var. Hər göbələk növü üçün xarakterik əlamətləri diqqətlə öyrənmək və onları düzgün şəkildə müəyyənləşdirmək lazımdır.

Ən dəqiq metod laboratoriyada mikroskop altında göbələyi analiz etməkdir. Zəhərli maddələri müəyyən etmək üçün kimyəvi analizlər də aparılır. Lakin, bu üsul adi insanlar üçün əlçatan olmaya bilər.

Zəhərsiz göbələkdən zəhərlənmə ola bilər?

Bəli, zəhərsiz və ya yeməli göbələklərdən də bəzi hallarda zəhərlənmə mümkündür. Bəzi yeməli göbələklər düzgün bişirilmədikdə və ya kifayət qədər uzun müddət bişirilmədikdə mədə-bağırsaq problemlərinə səbəb ola bilər. Göbələklərin çoxu xam halda həzm olunması çətin olan maddələr ehtiva edir və onları yaxşı bişirmək vacibdir. Göbələklər çox tez xarab ola bilən qidalardır. Xarab olmuş və ya köhnəlmiş göbələklər zəhərli maddələr və bakteriyalar ehtiva edərək zəhərlənmə yarada bilər. Bəzi insanlar müəyyən göbələk növlərinə qarşı həssas olur və onların yeyilməsi allergik reaksiyalara, hətta bəzi hallarda zəhərlənmə kimi qəbul edilə biləcək simptomlara səbəb ola bilər. Göbələklər saxlanma şəraitinə həssasdırlar və düzgün saxlanmadıqda bakteriya və toksinlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu da onları yeməklə zəhərlənmə riskini artırır. Təbiətdə bəzi yeməli göbələklər torpaqdan ağır metallar və digər zərərli maddələr uda bilər. Ətraf mühitdə olan çirklənmə, xüsusilə sənaye ərazilərində və ya yol kənarlarında toplanan göbələklərdə təhlükə yarada bilər. Bu səbəblərdən, yeməli göbələkləri təzə halda, düzgün bişirərək yemək və onları etibarlı mənbələrdən əldə etmək çox önəmlidir.

Azərbaycanda göbələk zəhərlənmələri nəticəsində ölümlə nəticələnən hadisələr il ərzində ara-sıra baş verir. 2023-cü ilin noyabrında Zaqatala və Qax rayonlarında göbələk zəhərlənmələri qeydə alınıb; bir neçə nəfər xəstəxanaya yerləşdirilib və bəzi hallarda ölüm faktları da baş verib. Qaxda isə iki uşaq bu səbəbdən həyatını itirib.