Lirəni Rusiya çökdürdü? - Putin qərar verən kimi... - Türk alim mühüm detalı açıqladı

Türkiyə valyutası dollar və avro qarşısında dəyər itirməyə başlayıb və tarixi minimumunu yeniləyib. Ticarət məlumatlarına görə, sessiya ərzində türk lirəsi 1 dollar üçün 26,32 lirə həddinə çatıb. "Taxıl sazişi" ətrafında yaranmış vəziyyət fonunda lirənin dəyər itirməsi diqqət çəkir. Nəzərə alsaq ki, Türkiyə Mərkəzi Bankı bir müddət əvvəl əsas uçot dərəcəsini 8,5%-dən 15%-ə qaldırdığını, daha sərt pul siyasəti yürüdəcəyini vəd etmişdi.

Akdeniz Universitetinin iqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsinin professoru, tanınmış iqtisadçı alim Mustafa Yıldıran News24.az-a açıqlamasında bildirib ki, lirənin dəyər itirməsinin ən böyük səbəbi Türkiyə iqtisadiyyatının inflyasiya problemi yaşaması ilə bağlıdır.

O qeyd edib ki, Türkiyədə inflyasiya dərəcələri yüksək inflyasiya səviyyəsindən yuxarıdır, yəni 50%-dən yuxarı rəqəmlərə çatmaq təhlükəsi var: “Bir ölkənin pul vahidinin dəyəri azaldıqca, digər valyutalara nisbətdə dəyəri də azalır. Bu səbəbdən dollar və avronun dəyərindəki artım gözlənilən vəziyyəti ifadə edir.

Bunun aradan qalxması üçün Türkiyə gözlənilən inflyasiyanı dollar və avronun bahalaşması ilə birtəhər uyğunlaşdırmalıdır. Bu məsələdə hökumətin, xüsusilə də maliyyə və xəzinə nazirliyiniun fəaliyyəti davam etdirilir. İndiyədək fiskal siyasətin sərtləşdirilməsi istiqamətində səylər artıb. Məlum olduğu kimi, Türkiyədə əlavə dəyər vergisi, xüsusi istehlak vergisi kimi vergi dərəcələrində artımlar olub. Korporativ vergi dərəcəsi artırılıb. Yəni həm dolayı, həm də birbaşa vergilər artırıldı. Dövlət maliyyəsi üzrə sonuncu vitse-prezidentin dərc etdiyi sirkulyarla dövlət xərclərinin azaldılması üsulu da tətbiq edilib. Ona görə də dövlət maliyyəsinin sıxışdırılmasına, pul siyasətinin tənzimlənməsinə, Mərkəzi Bankın faiz siyasətinin dəyişdirilməsinə nail olundu. Bunlar yerinə yetirilənə qədər hazırda ən mühüm hadisə gözlənilən inflyasiyanın müəyyən edilməsi və bazarda qəbul edilməsidir. Əks halda, bazar psixologiyasında daimi inflyasiya qavrayışı davam edərsə, türk lirəsi təəssüf ki, dəyər itirməyə davam edəcək”.



Lirənin dəyər itirməsində "Taxıl sazişi"nin rolu varmı?

Professor hesab edir ki, "Taxıl sazişi"nin Türkiyədə valyuta dəyərinə təsiri məhduddur: “Çünki Türkiyədə taxıl istehsalı ölkə iqtisadiyyatının tələbatını ödəməyə kifayət edir. Türkiyə təxminən 20 milyard ton buğda istehsal edir və həmin buğdadan özü istifadə edir. Türkiyənin bu mövzuda heç bir problemi yoxdur. Ona görə də burada hər hansı bir şəkildə iqtisadiyyata təsir edəcək nəsə gözləmək olmaz. "Taxıl sazişi" Türkiyənin beynəlxalq münasibətlərdə nüfuzunu artıran müqavilədir. Onun ləğvi Türkiyənin beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyi baxımından bir qədər mənfi şərh oluna bilər. Amma bunun türk lirəsinə təsirinin olduğunu söyləmək olmaz. "Taxıl sazişi"nin davam etdirilməsi gəlir baxımından yoxsul, aclıq təhlükəsinin və ya gündəlik kifayət qədər qida ilə təmin oluna bilməyən ölkələrin ərzaq təhlükəsinin qarşısını almaq üçün vacibdir. Türkiyənin buradakı səyləri humanitar yardım və faydadır. Bu, beynəlxalq münasibətlər baxımından da vacibdir. Amma "Taxıl sazişi"nin Türkiyə valyutasına birbaşa təsiri yoxdur”.



Mustafa Yıldıran əlavə edib ki, ötən aydan etibarən Türkiyə Mərkəzi Bankı aşağı faiz siyasətindən imtina edərək yenidən tənzimləmək üçün mərhələli keçid siyasəti üzərində işləməyə başlayıb: “Xüsusilə türk lirəsinin dəyərinin möhkəmlənməsi baxımından mühüm addımlar atıldı. Təbii ki, bunun iki məqsədi var: Birincisi, Mərkəzi Bankın hesablarındakı beynəlxalq ehtiyatları artırmaqdır. Ötən aydan bəri iki aspektdə müsbət irəliləyişlər var. Faiz dərəcələrinin artması ilə əlaqədar maliyyə bazarlarına qismən pul axını baş verib. Bu, Türkiyə üçün vacibdir. İkincisi, Mərkəzi Bankın ehtiyatlarında 10 milyard dollardan çox artım olub. Bu, ümumi ehtiyatların normallaşdığını göstərir, lakin xalis ehtiyatlarda 1 milyard dollardan çox artım var. Ona görə də bu, aparılan araşdırmaların öz nəticəsini verdiyini göstərir. Xüsusilə yay aylarında turizm gəlirləri və davam edən ixrac gəlirləri hesabına enerji ödənişlərinin azalması səbəbindən ehtiyatlarda qismən artım müşahidə olunur. Deyə bilərik ki, Mərkəzi Bankın ilk addımını atdığı faiz siyasəti qısa müddətdə müsbət təsirini göstərdi. Bu məsələnin davamında nələrin baş verəcəyini desək, burada ən mühüm məsələ maraq siyasətinin istiqamətləndirilməsidir. Təbii ki, burada ən önəmlisi gözlənilən inflyasiyadır. Gözlənilən inflyasiya dərəcələri müəyyən edilmədikcə, faiz siyasətinin sərhədlərini çəkmək mümkün deyil”.

Faiz dərəcəsi nə qədər artacaq və ya ümumi faizlə inflyasiya arasında fərq nə qədər olacaq? 

Professirin sözlərinə görə, ən vacib problemlərdən biri də real faiz dərəcəsinin nə qədər olacağıdır: “Real faizlər minimuma düşdükcə, yəni ümumi faizlə inflyasiya bir-birinə uyğunlaşdıqca iqtisadiyyatdakı problemlərin daha asan həll olunacağını söyləyə bilərik. Mərkəzi Bankın bu nöqtəyə qədər davam edəcəyini demək mümkündür”.

Akqabay Mıradov