Alimlər Yer mantiyasından ən dərin süxur nümunəsi əldə etdilər

Okean qazma gəmisindən istifadə edən alimlər Atlantik dənizinin dibindən 1268 metr dərinliyə nüfuz edən Yer mantiyasından indiyədək ən dərin qaya çuxurunu qazıblar və planetimizin ən həcmli təbəqəsi haqqında əlavə məlumat verən böyük bir nümunə əldə ediblər.

News24.az AZƏRTAC-a istinadla xəbər verir ki, tədqiqatçılar bildiriblər ki, bu silindrik nüvə nümunəsi mantiyanın yuxarı hissəsinin tərkibində yerləşir və bu qaya müxtəlif temperaturlarda dəniz suyu ilə qarşılıqlı əlaqədə olduqda baş verən kimyəvi proseslərə dair məlumat verir. Onların sözlərinə görə, bu cür proseslər milyardlarla il əvvəl Yer kürəsində həyatın yaranmasının əsasını qoyub.

Planetin həcminin 80 faizindən çoxunu təşkil edən mantiya Yerin xarici qabığı ilə şiddətli isti nüvə arasında sıxışdırılmış silikat qaya təbəqəsidir. Mantiya süxurları, planetin səthini təşkil edən və yavaş-yavaş hərəkətdə olan qitə ölçülü plitələr arasında yayılan dəniz dibinin bəzi yerləri istisna olmaqla, ümumiyyətlə əlçatmazdır. Belə yerlərdən biri də dəniz dibində mantiya qayalarının üzə çıxdığı sualtı dağ olan Atlantis massividir. O, Atlantikanın ortasında, Şimali Amerika plitəsi ilə Avrasiya və Afrika plitələri arasında sərhədi təşkil edən geniş orta Atlantik silsiləsinin qərbində yerləşir.

“JOIDES Resolution” gəmisindəki avadanlıqdan istifadə edən tədqiqatçılar 2023-cü ilin aprelindən iyun ayına qədər okean səthinin altında təxminən 850 metrlik mantiya qayasını qazıblar. Onların çuxurdan əldə etdikləri əsas nümunə qayanın 70 faizindən çoxunu (886 metr) təşkil edir.

“Science” jurnalında dərc olunan tədqiqatın aparıcı müəllifi Yohan Lissenberq bildirib ki, əvvəllər mantiya süxurlarının qazılması cəhdləri çətin olub. “Biz 1268 metr dərinliyə nüfuz edərək, qayaların böyük hissələrini bərpa etdik. Əvvəllər biz əsasən, dəniz dibindən çıxarılan mantiya nümunələri ilə kifayətlənirdik”.

Əsas nümunənin diametri təxminən 6,5 santimetrdir. Tədqiqatçılar çuxurun ən yuxarı hissəsinə dəmir-beton silindrli astar əlavə ediblər və bu, qazıntı işlərini xeyli asanlaşdırıb. Onlar nüvə nümunəsindəki olivin adlı mineralın müxtəlif temperaturlarda dəniz suyu ilə necə reaksiyaya girdiyini də sənədləşdiriblər. “Okeanın dibində və ya onun yaxınlığında dəniz suyu ilə mantiya süxurları arasındakı reaksiya hidrogen buraxır və bu, öz növbəsində, mikrobların həyatının əsasını təşkil edən metan kimi birləşmələr əmələ gətirir. Yer kürəsində həyatın yaranması ilə bağlı fərziyyələrdən biri də bundan ibarətdir. Üst mantiya yayılan plitələrin altından yuxarı qalxdıqca əriyir və bu ərimə vulkanları qidalandırmaq üçün səthə doğru miqrasiya edir”, -deyə Lissenberq bildirib.