Hava proqnozunun verilməsi çətinləşib- Umayra Tağıyeva

"Hava proqnozunun verilməsi çətinləşib. Biz hava şəraitindən tam asılı olan ibtidai insanlardan danışmırıq. Hazırda bəşəriyyətin, elm və texnikanın sürətli inkişafına baxmayaraq, həyatımız hələ də müəyyən dərəcədə hava şəraitinin və iqlim dəyişmələrinin təsirlərindən asılıdır".

News24.az xəbər verir ki, bunu jurnalıstlərə açıqlamasında Ekologiya və Təbii Sərvətlər nazirliyinin Milli Hidrometeorologiya Departamentinin direktoru Umayra Tağıyeva deyib. Onun sözlərinə, iqlim və hava şəraiti insan üçün hər zaman mühüm olub. Sinoptiklərin öhdəsinə düşən vəzifə -hava şəraitinin proqnozlaşdırılması ilə bağlı bəzi məsələlərə aydınlıq fətirməkdir: "Belə ki, özümün sinoptika sahəsində təcrübəmə əsasən ( 1990-cı ildən 30 ilə yaxın) deyə bilərəm ki, hava şəraitini proqnozlaşdırmaq daha çətin olub. Bəs niyə belə olub? Axı bütün dünyada, o cümlədən bizdə ildən-ilə texniki imkanlar yaxşılaşır, müasir avadanlıqlar tətbiq olunur, bu sahədə elm inkişaf edir. Onda nə üçün hava proqnozunu vermək bu qədər mürəkkəb olub? 

Əlbəttə, müxtəlif fikirlər, fərziyələr var. Səmimi desəm, mən bu suala birmənalı cavab verməkdə çətinlik çəkirəm. Əgər əvvəllər ilin fəsilləri və onlara səciyyəvi hava şəraiti daha aydın özünü biruzə verirdisə, son illərdə fəsillər arasında keçidlər, əgər belə demək olarsa “sürüşür”, meteoroloji anomaliyalar daha gabarıq və daha tez-tez özünü göstərir. Məsələn, Azərbaycan iqlimşünaslığının korifeylərindən olan A.Mədətzadə və Ə.Şıxlinskinin əsərlərində ölkə ərazisində hava şəraitini təyin edən əsas sinoptik proseslər təhlil edilib. Əgər 90-cı illərdə, öz iş təcrübəmdə bu prosesləri izləyərək, onların başlanması, inkişafı və dinamikası bu təsfirlərə uyğun baş verildiyinin şahidi olduğum halda, bu gün həmin proseslərı getdikcə daha az müşahidə edirik. Sabit sinoptik şəraitdə gözlənilməz anı dəyişikliklər qeyd edirik ki, bunları hətta bir gün əvvəl proqnozlaşdırmaq mümkün olmur, rəqəmli modellər bu prosesləri “tutmur”. Əlbəttə ki, əvvəllər də anomal istilər və soyuqlar olub. Bəs, onda nə dəyişib? Bu hadisələrin təkrarlanmasında, intensivliyində və davamiyyətində dəyişiklik müşahidə edilir. Hazırda onları isti və soyuq hava dalğaları adlandırırlar. Bu məsələlərin müzakirəsi xeyli vaxt aparır, yəqin ki, dövrü olaraq, sizi maraqlandıran sualları cavablandırmağa çalışacağıq. 

Lakin bu gün mən hava şəraitinin pisləşməsi barədə əhalinin məlumatlandırılması sahəsində qarşılaşdığımız bəzi problemlərə toxunmaq istəyirəm. Bu, ilk növbədə, güclü külək, leysan yaşışlar, anomal isti və soyuqlara aiddir. Elə bu zaman bəzi nüanslar yaranır. Deyə bilərsiniz ki- nə problem var? “Proqnozunuzu verin-vəssalam!” Hər kəs buna uyğun özü üçün nəticə çıxarar.  Belə olmağına-belədir, amma... həm də belə deyil. Beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş termin və formatlara uyğun xəbərdarlıqlar olunur. Bizim problemimiz bəzən daha çətin olan xəbərdarlıqların hazırlanması ilə yanaşı, onların əhaliyə hansı formada və ifadələrlə çatdırılması ilə bağlıdır. Çünki əhaliyə xəbərdarlıq verilərkən elə bir forma seçilməlidir ki, həm panika yaranmasın, həm də insanlar mümkün risklərə hazırlıqlı olsunlar. İnsanlar və onların xasiyətləri və davranış tərzləri fərqlidir. Bəziləri təhlükəli hadisələr barədə xəbərdarlıq eşidərək, dərhal mağazalara üz tutaraq, uzunmüddətli blokadaya hazırlaşmış kimi davranırlar. Elə bu səbəbdən də, biz beynəlxalq təcrübədə rəsmi qəbul olunmuş başlıq və terminlərdən istifadə edərkən söz və ifadələrə ehtiyyatla yanaşmağa məcburuq. Biz çox gözəl başa düşürük ki, bizim vaxtında və düzgün verilmiş proqnoz və xəbərdarlıqlardan insanların sağlamlığı, hətta həyatı ( neftçilər, dənizçilər, və s.) asılıdır. Ekstremal hava şəraiti haqqında xəbərdarlıqlarımız bütün müvafiq struktur və təşkilatlara göndərilir, onlar da öz növbəsində buna uyğun olaraq öz işlərini tənzimləyirlər». 

Umayra Tağıyeva onu da əlavə edib ki, son zamanlar, Bakı şəhəri Meriyası böyük dəstək göstərərək, ETSN-nin xəbərdarlıqlarına operativ reaksiya verir və müvafiq tədbirlər görür: «Bu da öz növbəsində yarana biləcək fəsadları və riskləri azaldır. Onlara öz təşəkkürümüzü bildiririk. Digər bir çox dövlət qurumları ilə də qarşılıqlı sıx əlagələrimiz vardır. Lakin, bununla yanaşı öz səhlənkarlığını və lageyidliklərinin məsuliyyətini sinoptiklərin ünvanına atmaq istəyənlər də tapılır. Biz konstruktiv tənqidə də açığıq. Dövlət tərəfindən işimizin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün şərait yaradılır, maddi-texniki bazamız yaxşılaşdırılır, müasir avadanlıqlar qurulur, bu da öz növbəsində işimizin keyfiyyətinin yüksəlməsinə yönəlir. Bu ili sonunadək, dövlət investisiyası hesabına Dopler radarlar sisteminin tətbiqi planlaşdırılır, bu da 2-4 saat əvvəlcədən verilən daha dəqiq qisamüddətli proqnozların verilməsi üçün imkan yaradacaq.

Xəzər dənizi üçün verilən proqnoz və xəbərdarlıqların əhəmiyyəti çox qiymətlidir. Xüsusən də Xəzərdə güclü fırtınaların son dövrlərdə bizi tez-tez sınağa çəkdiyi zaman. Yalnız sahələrarası düzgün əlagələndirilmiş iş sayəsində, ola biləcək insan itkisinin qarşısını almaq mümkün olur. Bu ilin sonunadək dövlət investisiyası çərçivəsində dəniz stansiyalarının, o cümlədən 2020-ci ilin noyabr ayında özünün 70 illik yübileyini qeyd edəcək Neft Daşları stansiyasının avtomatlaşdırılması planlaşdırılır. Lakin texnikanı yüksək ixtisaslaşmış mütəxəssislər idarə etməlidir. Bu mütəxəssilərin hazırlanması qarşımızda duran başlıca vəzifələrdən biridir. İşimiz çətin olsa da, çox maraqlıdır və inasanlara lazımlıdır. Biz öz sıralarımızda bu sahə ilə maraqlanan gəncləri görmək istərdik”. 

Afaq Mirayiq