Tarakanlar niyə bu qədər yayılıb?

Dünyada çox rast gəlinən zərərvericilərdən olan tarakanlar insanlara çoxlu problem yaratsa da, təbiətdə rast gəlinmir. Alimlər tarakanların necə təkamül keçirdiklərini və necə bu qədər geniş yayıldıqlarını açıqlayıblar.

News24.az xəbər verir ki, Alman tarakanının (Blattella germanica) DNT-sini ardıcıllıqla sıralayan elm adamları onun mənşəyini Hindistanın şərqində və Banqladeşdə tapıblar. Onun insanların ən nifrət etdiyi zərərvericilərdən birinin təkamülünə və yayılmasına necə töhfə verdiyinə dair maraqlı hekayəni ortaya qoyublar.

1756-1763-cü illər arasında baş verən Yeddi İllik Müharibə zamanı tarakanlar Şərqi Avropada ordunun ərzaq anbarında göründükləri zaman insanların diqqətini çəkib. Müxalif qüvvələr bu böcəyə fərqli adlar veriblər. Ruslar onu "Prussiya tarakanı", İngilis və Prussiya əsgərləri isə "Rus tarakanı" adlandırıblar.

1767-ci ildə isveçli bioloq Karl Linney bu növü təsnif edib və adlandırıb (Blatta germanica). Blatta latınca "işığı sevən" deməkdir və germanica nümunələrin Almaniyada toplanmasından irəli gəlir. Daha sonra bu növ kiçik tarakanlar qruplaşdırmaq üçün Blattella adlandırılıb.

Alimlər Afrika və Asiyada oxşar anatomiyaya malik əlaqəli növləri kəşf etdikcə, tarakanların ilk olaraq Afrika və ya Asiyada təkamül keçirə biləcəyini irəli sürüblər, lakin bu nəzəriyyələri sınaqdan keçirə bilməyiblər. Burada gen ardıcıllığı meydana çıxıb.

Alimlər 17 ölkədən 281 tarakan nümunəsindən DNT götürüblər. Alman tarakanının DNT ardıcıllığını Asiyadakı oxşar növlərlə müqayisə etdikdə, onun Benqal körfəzindən olan Blattella asahinai ilə demək olar ki, eyni olduğunu görüblər.

Alman hamamböcəyi nümunələrinin 80 faizindən çoxu mükəmməl uyğunluq olub. Qalan 20 faiz az fərq göstərib. Bu, iki növün yalnız 2100 il əvvəl ayrıldığını, təkamül baxımından çox qısa bir müddət olduğunu göstərir.

Alimlər hesab edirlər ki, Blattella asahinai, təbii yaşayış yerləri fermerlər tərəfindən təmizləndikdən sonra insanlarla yanaşı yaşamağa uyğunlaşıb. Bu növün əcdadları Hindistan tarlalarından binalara köçərək insanlardan asılı vəziyyətə düşüblər. Bəs onlar dünyaya necə yayılıblar?

Tədqiqatçılar alman tarakanının DNT-sindəki başqa bir gen ardıcıllığını (SNP) təhlil ediblər. Onlar bu analizlə alman tarakanının doğma yurdundan dünyaya necə yayıldığını ortaya çıxarıblar. İlk köç dalğası təxminən 1200 il əvvəl Benqal körfəzindən qərbə doğru baş verib. Ehtimal ki, İslam Əməvi və Abbasi xilafətlərinin ticarət və ordularını özləri ilə aparıb.

İkinci dalğa təxminən 390 il əvvəl Avropa ticarət şirkətləri ilə İndoneziyaya doğru hərəkət edib. Alman hamamböcəyi Avropaya təxminən 270 il əvvəl gəlib.

İnsanlar tarakanları sevmədikləri üçün bu işğalçıların sağ qalması onların gizli qalmaq qabiliyyətindən asılı olub. Alman hamamböcəyi gecə həyat tərzinə seçib və açıq yerlərdən qaçıb. Uçmasa da qanadlarını saxlayıb.

Evlərimizdə tez-tez gördüyümüz bu tarakanların dünyaya yayılmasına görə məsuliyyət daşıyırıq. 

Günel Məlikzadə